تست ها و آزمایشات تشخیصی مولکولی PCR در مشهد
پیشرفت های دو دهه اخیر در زمینه بیولوژی مولکولی موجب ارتقاء کارایی و تکامل هر چه بیشتر آزمایش های وابسته به DNA در علوم بالینی گردیده است. تکنولوژی های نوین از استفاده از مارکرهای غیر رادیواکتیو و اولیگونوکلئوتیدهای مکمل با ژن ها و یا ترادف های ویژه بازهای آلی در DNA استفاده می کنند.این پیشرفت ها بسیار مؤثر در بهبود و بکارگیری روز افزون تست های وابسته به DNA در طیف تشخیص بالینی موثر هستند. یکی از مهمترین پیشرفت ها در زمینه بیولوژی مولکولی که در عین حال کاربرد تشخیصی نیز دارد آزمایشات PCR در مشهد می باشد.
جدول محتوا
PCR چیست؟
به طور کلی PCR به روش ازدیاد مقادیر جزیی DNA یا RNA تا حد مشاهده آنها توسط روش های ساده و رایج آزمایشگاهی اطلاق می شود. قابلیت PCR در ازدیاد اسیدهای نوکلئیک موجود در نمونه مورد آزمایش موجب شناسایی سریع و اختصاصی نوع سلول یا میکروارگانیسم مورد نظر در نمونه مذکور می گردد که این ویژگی علاوه بر بکارگیری PCR در تشخیص آزمایشگاهی بیماریها و شناسایی انواع سلولها، آن را به عنوان ابزاری مطمئن و حساس در زمینه پژوهش های علمی مطرح می سازد.
بطور متداول آزمایش مورد درخواست برای تشخیص اکثر بیماری های عفونی تستهای سرولوژیکی از جمله الایزا است. تست الایزا بر اساس سنجش آنتی بادی در نمونه های خون، بزاق، سواب گلو، ادرار یا مدفوع در صورت افزایش چهار برابری تیتر آنتی بادی IgG سرمی در نمونه، بیمار به عنوان مثبت تلقی می شود. این آنتی بادی ها متعاقب تحریک سیستم ایمنی و معمولا بعد از ظهور علائم کلینیک نظیر راش پوستی مثبت می شوند.
اگر چه روش متداولی است ولی به دلیل زمان نمونه برداری، حضور آنتی بادی ناشی از دیگر عوامل بیماریزا و یا حتی واکنش ایمنی کم در بیمار، ممکن است منجر به ایجاد نتایج منفی و مثبت کاذب شود. به همین دلیل تست الایزا از دقت، سرعت و تکرار پذیری بالایی برخوردار نیست. امروزه متخصصان استفاده از روش PCR (Polymerase chain reaction) یا واکنش زنجیرهای پلیمراز را جهت تشخیص دقیق تر و سریعتری که نسبت به روش های متداول دارد را توصیه می کنند. این روش کاربردهای وسیعی در تشخیص بالینی و تحقیقات دارد از جمله این کاربرد ها می توان به تشخیص کیفی ویروس ها و باکتری ها، تعیین ژنوتیپ، تشخیص جنسیت جنین، تشخیص بیماری های ژنتیکی و سرطان و تعیین هویت اشاره کرد.
تاریخچه آزمایشات PCR
استفاده از واکنش PCR از دهه 1980 به بعد باعث پیشرفت روزافزون در آزمایشگاههای تشخیصی بالینی شده است به طوریکه بعنوان روشی با حساسیت، سرعت و دقت بالا در آزمایشگاه های سراسر دنیا و همچنین ایران کاربرد دارد.
از دهه 1990 به بعد با ایجاد تغییراتی در واکنش PCR، روش Real time-PCR ابداع شد که با این روش می توان بطور دقیق کمیت ویروس و باکتری ها را نیز اندازه گیری کرد از اینرو به آن PCR کمی نیز اطلاق می شود. بنابراین در این روش می توان یک توالی خاص را در DNAی هدف، شناسایی کرده و همچنین مقدار آن را نیز به طور دقیق اندازه گیری نمود.
در تکنیک Real-time PCR، دقیق ترین و قابل اعتمادترین نتایج با استفاده از کاوش گر (Probe) فلورسانس بدست می آید. بنابر این حتى در حضور سایر انواع DNA، نتایج حاصل از نظر اختصاصی بودن، در حد بسیار بالائی است. در این شرایط، چنانچه از کاوش گرهای اختصاصی با رنگهای مختلف استفاده شود، حتی می توان ژن های متعددی را در یک واکنش، مورد بررسی قرار داد.
کاربرد های PCR
با استفاده از Real-time PCR می توان وجود طیف وسیعی از پاتوژن های ویروسی، قارچی و باکتریایی را با دقت و سرعت بسیار بالا تشخیص داده و اندازه گیری کرد. از جمله این پاتوژن ها می توان به انواع هپاتیت، سل، هرپس ویروس، ایدز و موارد زیر اشاره کرد:
| نوع تست | پاتوژن |
|---|---|
| کمی و کیفی | HTLV I/II |
| کمی و کیفی | HIV |
| کمی و کیفی | HBV |
| کمی و کیفی و تعیین ژنوتیپ | HCV |
| کمی و کیفی | HSV 1/2 |
| کمی و کیفی | CMV |
| کمی و کیفی و تعیین ژنوتیپ | HPV |
| کیفی | TB |
| کیفی | EBV |
همچنین می توان طیف گسترده ای از بیماری های ارثی را نیز از طریق آزمایشات PCR در مشهد شناسایی و بررسی نمود. برخی این بیماری ها عبارتند از:
- بیماری های خونی ( API-1, Factor V Liden, Factor II MTHFR)
- بیماری های ارثی ناباروری
- ( Androgen insenstivity, Congenital adrenal hyperplasia, Pseudohermaphroditism و…) بیماری های ارثی عصبی-عضلانی
- بیمارهای ارثی نقص سیستم ایمنی
- بیماری های متابولیکی
- انواع سرطان
آزمایشگاه ایران از کیت های تشخیصی بسیار معتبر خارجی استفاده می کند که قدرت تشخیصی این کیت ها بسیار بالا و در حد ۱ واحد در میکرولیتر است. مبنای تشخیص کلیه کیت ها کاوشگر فلورسانس اختصاصی می باشد و کلیه تست ها با ۲ بار تکرار جهت افزایش دقت و نیز به همراه کنترل های مثبت و منفی جهت افزایش صحت انجام می شوند.
زمان دریافت جواب آزمایشات PCR در آزمایشگاه ایران مشهد بسیار کوتاه است. در صورت اورژانسی بودن حداکثر ۲۴ ساعت پس از اخذ نمونه خواهد بود.
سوالات متداول
خیر. نمونه گیری آزمایشات PCR کرونا در مشهد از دهان یا بینی انجام میگیرد. نمونه گیری کمتر از 5 ثانیه زمان می برد و درد ندارد.
بله. این روش دقیق ترین نوع آزمایش برای تشخیص بیماری ها علی الخصوص کروناست.
دانشمندان هنوز به پاسخ قطعی برای این سوال نرسیده اند.
خیر. این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد و در هر زمان و با هر شرایطی قابل انجام است.
به موضوع دقیق تر بودن پی سی آر نسبت به الایزا به ویژه در آزمایش های مربوط به اچ آی وی از نظر علمی مردود است زیرا ویروس پس از یک دوره اولیه تکثیر زیاد ،با تشکیل آنتی بادی ها به شدت کاهش می یاید یا به صورت نهفته ادامه حیات میدهند و گاهی غلظت آنها در خون به اندازه ای کم میشود که توسط تست پی سی آر قابل شناسایی نیست اما آزمایش های سرولوژیک چون بر مبنای شناسایی پاسخ اختصاصی سیستم ایمنی بدن طراحی شده اند از کارایی بالاتری برخوردارند و به جز کودکان متولد شده از مادران مبتلا به اچ آی وی و بیمارانی که در فاز پایانی ایدز هستند ،در بقیه بیماران ،تست الایزا ،دقیقتر ،ارزانتر و مقرون به صرفه تر میباشد.